Թուրքիայի համար պատմական ու աշխարհաքաղաքական վախի շրջան է

Ռուսական Սոչի քաղաքը Մերձավոր Արևելքի գծով համաշխարհային քաղաքականության կենտրոն է դառնում: Ով ասես Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հյուրը չի եղել Սոչիում: Եվ ով ասես, որ Սոչիից չի վերադարձել ընկճված ու դժգոհ:

Զարմանալի չէ. Մերձավոր Արևելքը ավանդաբար համընդհանուր ուշադրության գագաթին է եղել դեռ նախաքրիստոնեական հազարամյակներում, համապատասխանաբար՝ և մինչհուդայական, և մինչմահմեդական: Ոչ մի դար կամ տասնամյակ չի եղել, որ աշխարհը հայացքը չհառեր Մերձավոր Արևելքին: Այդ պատճառով, երբ դեռ նոր էր ազդարարվում Սոչիում Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի նախագահների հանդիպման մասին, հասկանալի պատճառներով աշխարհը կրկին շունչը պահեց: Եթե մտածում եք, որ Սոչիում պատրաստվում էին խոսելու միայն Սիրիայի մասին, ապա սխալվում եք: Խոսակցությունը պետք է լիներ Մերձավոր Արևելքի ապագա փոխդասավորությունում երեք երկրների միջև դերերի բաշխման մասին:

Բայց սկզբում, իհարկե, Սիրիայի մասին: Սոչիում Ռուսաստան-Իրան-Թուրքիա եռակողմ հանդիպման վերջում, նոյեմբերի 22-ի երեկոյան, համաձայնեցվել էր երեք առաջնորդների համատեղ հայտարարությունը, որում ընդհանուր գծերով նշվել էր մի քանի պահ. Սիրիայում «Իսլամական պետության» (ԻՊ) հետ պատերազմը գրեթե ավարտված է, Սիրիայի տնտեսությունը պետք է վերականգնել, ուստի հարկ է մտածել, թե ինչպես ստեղծել հատուկ հիմնադրամ, անհրաժեշտ է բարեփոխել երկրի կառավարման ներկայիս համակարգը ընդհուպ նոր սահմանադրության ընդունումը, պետք է անցկացնել ընտրություն (ճիշտ է, պարզ չէ՝ նախագահակա՞ն, թե՞ խորհրդարանական) ՄԱԿ-ի հսկողության ներքո (դրա օգտին հանդես էր գալիս բացառապես Մոսկվան): Երեք երկրների ղեկավարները կոչ արեցին շարունակելու Սիրիայում լարվածության թուլացման գործընթացը, հաստատեցին ահաբեկիչների դեմ պայքարում համագործակցության շարունակումը և միջսիրիական լայն երկխոսության պաշտպանումը: Շատ գեղեցիկ ու հրապուրիչ է հնչում: Բայց հանդիպումից հետո պետությունների ղեկավարներից յուրաքանչյուրն իր հայտարարությունն արեց, որոնցում շեշտված էր միայն այն, ինչը կարևոր էր հենց իր երկրի, բայց ոչ ամբողջ «եռյակի» համար: Ոչ մեկը չէր թաքցնում, որ Սիրիայի ապագայի և ներկա իրավիճակի վերաբերյալ իրենց հայացքները տարբերվում են: ՈՒ թեև հանդիպման պաշտոնական ստույգ արդյունքներ չեղան, ինչը շատ կարևոր է, Սիրիայում իրադրության հետագա կարգավորման ուղղությունը որոշված էր:

Իրանը, Ռուսաստանը և Թուրքիան, որպես սիրիական խաղաղ բանակցությունների երեք երաշխավորներ, նոյեմբերի 27-ին նամակ ուղարկեցին ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նախագահին՝ պահանջելով, որ Սոչիում իրենց նախագահների վերջնական հայտարարությունը գրանցվի որպես ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի փաստաթուղթ: Իրանի դեսպան և ՄԱԿ-ում մշտական ներկայացուցիչ Ղոլյամալի Խոշրուն և նրա ռուս ու թուրք գործընկերները ստորագրեցին այդ նամակը, հաղորդում է ԻՌՆԱ-ն: Եվ այստեղ սկսվում է ամենագլխավորը. չէ՞ որ Թուրքիան Իրանի և Ռուսաստանի ռազմական դաշնակիցը չէ Սիրիայի և Իրաքի գծով: Իսկ այդ հարցում, հիշելով, որ դեռ 2014-ին Իրանն ու Ռուսաստանը Սիրիայի և Իրաքի մասնակցությամբ Բաղդադում ստեղծեցին քառակողմ ռազմատեղեկատվական կենտրոն, տարընթերցումներ չկան. դաշնակիցներ են միայն Ռուսաստանը, Իրանը, Սիրիան և Իրաքը: Եվ քանի որ այդպես է, ապա ավելանում է հատկապես ՌԴ-ի նախագահ Պուտինի և Իրանի նախագահ Ռոհանիի անհատական հայտարարությունների նշանակությունը, բայց ոչ մի կերպ՝ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի: Չէ՞ որ Թուրքիան եղել է ԱՄՆ-ի գլխավորած տխրահռչակ «միջազգային կոալիցիայի» դաշնակիցը...

Սիրիական հակամարտությունը կարևոր էր ԱՄՆ-ի և Սաուդյան Արաբիայի, ինչպես նաև Իսրայելի համար հենց Իրանի թուլացման առումով: 2017 թ. նոյեմբերի 4-ին, ԲիԲիՍի-ի հետ հարցազրույցում, դա խոստովանեց Կատարի նախկին վարչապետ Համադ բեն Ջասեմը, որը բացահայտեց Սիրիայում պատերազմի նախապատրաստության ողջ մեխանիզմը՝ սկսած 2007 թվականից: Դրա համար էլ, ցանկացած ձևով, Սիրիան պետք է լինի այնպիսի տարածք, որտեղ Իրանը «կվառի ու կվառի» իր ռեսուրսները: Կան նաև Եմենը, ուր իրանցիներն սկսել են օգնություն ուղարկել հիմնականում պարտադրված, և, իհարկե, Իրաքը՝ Իրանի բացահայտ հայրենակալվածքը: Այնպես որ, ԱՄՆ-ը և Իսրայելն իզուր չէին օգնում ԻՊ-ի զինյալներին, որ դուրս գան Դեյր էզ Զորի և Աբու Քեմալի շրջապատումից: ԱՄՆ-ի, Իսրայելի և Սաուդյան Արաբիայի երկրորդ խնդիրն է եղել Ռուսաստան-Իրան-Իրաք-Սիրիա կոալիցիայում, ավելի ուշ՝ Թուրքիա-Ռուսաստան-Իրան եռյակում հակասությունների ստեղծումը: Հիմա լկտիները մոլեգնում են. դե որ Բաշար Ասադին «չեն կանչել» Սոչիում նախագահների հանդիպմանը, ուրեմն Սիրիայի թիկունքում իրանցիները, ռուսներն ու թուրքերը «բաժանում են Սիրիան»: Տարօրինակ է, բայց չէ՞ որ Սոչիում Պուտինի առաջին հյուրը եղել է հենց Սիրիայի նախագահ Ասադը, որը հաճախակի հյուր է նաև Թեհրանում: Եվ Դամասկոս էր վերադառնում շատ գոհ:
Պուտինի հայտարարության առանձնահատկությունների մասին չեմ խոսի, այն հեշտությամբ կարելի է գտնել ԶԼՄ-ներում: Էրդողանի հայտարարությունները՝ հիմնականում ուղղված Սիրիայի քրդերի դեմ, նույնպես: Քիչ ավելի մանրամասն՝ Ռոհանիի հայտարարությունների մասին. նրանցում է թաքնված Սոչիի հանդիպման հիմնական ենթատեքստը: Իրանը Ռուսաստանին խնդրել է ճնշում գործադրել բոլոր երկրների վրա, ներառյալ ԱՄՆ-ը և Թուրքիան, որ նրանք հանեն Սիրիայի տարածքում ապօրինաբար գտնվող ռազմական ուժերը, նաև խնդրել է Սիրիայում ապահովել «փակ երկնքի» ռեժիմը բոլոր երկրների համար, բացի հենց Սիրիայից և Ռուսաստանից: Չէ՞ որ միայն Ռուսաստանն ու Իրանն են այնտեղ գտնվում օրինաբար՝ երկրի օրինական կառավարության հրավերով: Եվ ոչ թե որպես ագրեսոր: Ի դեպ, հանդիպման ընթացքում Իրանի նախագահն ընդգծեց, որ Իրանը տարածաշրջանի միակ երկիրն է, որտեղ ամերիկյան բազաներ չկան, ուստի Սիրիայում ԱՄՆ-ի ապօրինի բազաների առկայությունը հետագայում տարածաշրջանի կայունության համար մեծ խնդիր կդառնա: Ընդ որում, ասաց նա, Իրանը կշարունակի խորհրդակցություններն ու համագործակցությունը Չինաստանի հետ և հանդես կգա որպես տարածաշրջանում նրա շահերի պաշտպան: Փոխարենը Իրանն արդեն մուտք ունի Ջիբութիում չինական ՌԾՈՒ բազա, և անհրաժեշտության դեպքում Իրանի նավերը Ջիբութիում կարող են ստանալ տեխնիկական և նյութական օժանդակություն: Վերջինս շատ կարևոր է: Այդ խոսքերից շատ բան է պարզ դառնում: Մասնավորապես, թե ինչու ՌԴ-ի իրազեկ շրջանակներն իսկույն խոսեցին Կարմիր ծովի ափին, Սուդանում իրենց բազան ստեղծելու հնարավորության մասին: ՈՒշագրավ է Սոչիում Ռոհանիի դիտողություններից մեկը, որով նա կասկած հայտնեց, որ ԻՊ-ի դեմ «ամերիկյան» կոալիցիան ակնհայտորեն վերաճում է Իրանի և ընդհանրապես շիաների դեմ կոալիցիայի՝ որոշ պետությունների ազդեցությամբ, նկատի ունենալով Իսրայելը, ԱՄՆ-ը և Սաուդյան Արաբիան: Եվ նա այդպիսի բան ասելու իրավունքն ուներ, քանի որ օրերս Իսրայելի պաշտպանության նախարար Ավիգդոր Լիբերմանն «ամերիկյան» կոալիցիայի մասնակիցներին կոչ էր արել նոր կոալիցիա ստեղծելու Իրանի և լիբանանյան «Հըզբոլլահ» կուսակցության դեմ, որն Արաբական պետությունների լիգան (ԱՊԼ) ԱՄՆ-Իսրայելի ճնշմամբ ուզում է ճանաչել ահաբեկչական կազմակերպություն:

Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով Մերձավոր Արևելքի ապագայի վերաբերյալ Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի հայացքների տարբերության ամենաչնչին մանրամասները, գլխավորն այն է, որ Իրանը, հիանալի հասկանալով և զգալով նոր պատերազմների սպառնալիքը, անհրաժեշտ համարեց խոսել Սիրիայում բոլոր ապօրինաբար գտնվողներին հանելու մասին: Պուտինը և Էրդողանը չեն կարող չհասկանալ, որ դա վերաբերում է նաև Թուրքիային: Սիրիայում թուրքերը սոսկ «ամերիկյան» կոալիցիայի մի մասն են. Ասադը նրանց նույնպես չի հրավիրել: Այսպիսին է Իրանի պատասխանն այն բանին, որ Ռուսաստանն այդպես էլ «չհամոզեց» ԱՄՆ-ին և մյուսներին, որ հեռանան Սիրիայից, ինչպես նաև այն բանին, որ 2017-ին Թուրքիան, ԱՄՆ-Իսրայելի հրամանով, ամիսներ շարունակ ձգտում էր հասնել նրան, որ Ռուսաստանը «ճնշում գործադրի» Իրանի վրա: Հիշեցնեմ, թե ինչ էին պահանջում և պահանջում են ԱՄՆ-ը և Իսրայելը, և ինչ էր հնչեցնում Թուրքիան. Սիրիայից իրանցիների և բոլոր շիական աշխարհազորերի լիակատար հեռացում: Եվ այստեղ հարկ է ուշադրություն դարձնել Սոչիի հանդիպումից առաջ և հետո իրանական ամենատարբեր պաշտոնյաների հայտարարություններին: Դրանց հիմնական դրույթներն առավել ամփոփ ձևակերպեց Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) հրամանատար, գեներալ մայոր Մոհամադ Ալի Ջաֆարին Սոչիի համատեղ հայտարարության հրապարակման հաջորդ օրը՝ նոյեմբերի 23-ին: Ելույթ ունենալով Իրանի պետական հեռուստատեսությամբ, նա հայտարարեց, որ ԻՀՊԿ-ն միշտ ակտիվ դեր է խաղալու Սիրիայում կրակի դադարեցման «ամուր հաստատման» գործում, և լիբանանյան «Հըզբոլլահ» դիմադրության շարժման զինաթափումն ու Սիրիայից հեռանալը քննարկման ենթակա չեն:

Նոյեմբերի 24-ին Արևմուտքը, Թուրքիան և Իսրայելն ավելի հուսահատվեցին: Իրանական խորհրդարանի Միջազգային գործերով գլխավոր տնօրեն Ամիր Աբդոլահիանը Սոչիում Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի նախագահների հանդիպումն անվանեց «խաղաղության հաղթանակ», ավելացնելով, որ այն «փշրեց տակֆիրիստների (ԱՄՆ-ին և Իսրայելին ծառայող սուննի արմատականներ- խմբ.) ահաբեկչության ոսկորները»: Նույն օրը Իրանի խորհրդարանի խոսնակ Ալի Լարիջանին բոլոր բնագավառներում, մասնավորապես անվտանգության ոլորտում, Ռուսաստանի հետ հարաբերություններն ամրապնդելու կոչ արեց: «Տարածաշրջանում ահաբեկչության խնդիրը չի ավարտվել,- Ստամբուլում Ասիական խորհրդարանական ասամբլեայի (ԱԽԱ) կողասրահներում ՌԴ Պետդումայի «Արդար Ռուսաստան» կուսակցության խմբակցության ղեկավարի տեղակալ Միխայիլ Եմելյանովի հետ հանդիպման ժամանակ ասաց Լարիջանին:- Մյուս ահաբեկիչները տարածաշրջանում նոր արկածներ են որոնում: Այդ պատճառով կարևոր է անվտանգության ոլորտում երկու երկրների համագործակցության ամրապնդումը»: Լարիջանին նաև ընդգծեց, որ «Իրանի բոլոր հատվածները շահագրգռված են Ռուսաստանի հետ համագործակցությամբ»:
(շարունակելի)

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ